بررسی آيات و احاديث نبوی و نقش آن در الگو دهي جهاد و شهادت براي بانوان

مقدمه: «جهادالمرأه حسن التبعل» «ان المرأه ريحانه و ليست بقهرمانه» متأسفانه به دليل هجوم فرهنگي دشمن به عقايد ديني مسلمانان و خصوصاً بانوان مسلمان، برخي از آنها نسبت به بعضي در احاديثي كه در مورد زن وجود دارد توجيه نشده اند و گاهي آن را حمل بر ظلم و ستم ميكنند. و اين در حالي است كه وقتي معنی حديث شرح داده ميشود مشاهده ميشود كه در همان احاديث از حقوق مضاعف زنان سخن رفته است. اگر با يك ديد اجمالي به موضوع بنگريم، متوجه تفاوتهاي بدني و روحي زيادي بين زن و مرد ميشويم و به ناصحيح بودن اين عقيده كه هيچ تفاوتي بين زن و مرد نيست، و اينكه حقوق آنان نيز بايد مشابه يكديگر باشد پي ميبريم و عدالت زماني برقرار ميشود كه حقوق و وظايف با در نظر گرفتن استعدادها و توانائيها تعريف شود. سير در احاديث نبوي و احكام شرعي نشان ميدهد كه اسلام زيباترين وجه عدالت را براي زن و مرد و نيكوترين تجليل را كه در همه ملل و مذاهب گوناگون بيسابقه و قطعاً بينظير است را در خصوص زنان بعمل آورده است. در اين مقاله كوتاه ابتدا به چند تفاوت اجرايي زن و مرد و سپس به تفاوت آن دو در خصوص جهاد پرداخته شده است.

فصل اول: شواهد روايي بر تفاوتهاي اجرايي زن و مرد اينكه گفته ميشود زن و مرد تفاوتهايي دارند اگر با همان بدبيني و سوءظني كه دشمن به وجود آورده نگريسته شود، چنين گمان ميرود كه تفاوت زن با مرد در چيزهايي است كه مرد بطور علاوه و مضاعف دارد و زن از داشتن آنها محروم است. اما با يك ديد صحيح ميبينيم كه، بسياري از كارهايي كه بر دوش زنان است، به دليل ضعف و ناتواني مردان در انجام آنهاست كه به آنها محول نشده و بحث از ضعف و ناتواني زن در جايي است كه دستگاه خلقت او را براي ان كارها نيافريده و خارج از وظيفه اوست. دستگاه آفرينش بيسار با دقت عمل كرده و تمام نيازهاي انسانها را برآورده اما به طوري كه به يكديگر وابسته بوده و محتاج به هم باشند تا زندگي اجتماعي را برقرار كنند. لذا هيچ مادري نيست كه بتواند نيازهاي فرزندش را هم از حيث مادري و هم از حيث پدري بطور كامل تأمين كند و هيچ پدري هم نيست كه بتواند چنين كند و اين تفاوت براي اينست كه زن و مرد وجود خود را با يكديگر تكميل كنند و در سايه يكديگر به آرامش و آسايش روحي برسند كه: «هوالذي خلقكم من نفس واحده و جعل منها زوجها ليسكن اليها» به گفته يكي از دانشمندان اينجا بحث تخصص در كار است نه تفاوت، زيرا «هر كسي را بهر كاري ساختند». و چه زيبا امام علي به فرزندش امام حسن درباره رفتار فرزند با زنان ميفرمايد: «ولا تملك المرأه من امرها ما جوز نفسها فان المرأه ريحانه و ليست بقهرمانه». «به زن بيش از آنچه تحمل آنرا ندارد كار مده و كاري را كه به او ربطي ندارد واگذار مكن و او را بر اموري كه انجام آن از حدود قدرت و توانايي او بيرون است مسلط ننما زيرا زن گلي است خوشبو، نه كارفرما و مقاومت كارهاي مردان را ندارد.» اين كمال لطف و محبت الهي و اوج عدالت اسلامي به زنان است كه در كلام مولاي متقيان موج ميزند به نحوي كه زنان را از كارهاي سخت خارج خانه كه تحمل زياد در برابر ناكاميها و شكستهاي ناشي از مشكلات و معضلات زندگي را ميطلبد، معاف ساخته و در عوض به او چونان گلي خوشبو كه داراي روحي لطيف و پرعاطفه ميباشد نگريسته شده و وظايفي مناسب با اين روحيات از او خواسته شده، چنانكه تربيت فرزند كه حوصله و تحمل زيادي ميطلبد به او واگذار شده، چرا كه براي پروراندن تمايلات روحي كودك معصوم سازگارتر يافته شده است. خداوند متعال در قرآن كريم ميفرمايد: «الذي اعطي كل شي خلقه ثم هدي» از آنجا كه خدا به هر چيزي خلقت خود او را داده و سپس در مقام هدايت آن درآمده معلوم ميشود پروردگار خلقت و آفرينش اشياء را با هم متفاوت قرار داده پس هدايت آنها نيز بايد از راههاي متفاوتي حاصل شود كه البته خود خداوند متعال به اين راهها آگاهتر است. بطور مثال در خصوص زن و مرد ميداند كه از هر كدام بنا به خلقت متفاوتشان چه بخواهد و چگونه آنها را تا رسيدن به كمال هدايت كند. يكي از مسايلي كه اين تفاوت را نشان داده و ذهن بعضي را به خود مشغول داشته است اين است كه: «چرا زنان بايد شش سال زودتر از مردان مكلف به انجام وظايف شرعي شوند؟» ممكن است تصور شود كه بلوغ نوعي تكليف به امور سخت و سنگين است، در حالي كه در اين حكم به وضوح حقوق مضاعف زنان مشاهده ميشود زيرا ميبينيم دين اسلام عنايت خاصي به زن داشته كه او را زودتر از مرد مشرف به درگاه حق نموده است. حضرت استاد آيتالله جوادي آملي در اين خصوص ميفرمايد: «اين شش سال زودتر مكلف شدن نه براي آن است كه زن ناقص، بلكه براي آن است كه زن ريحانه است و اين گل فقط بايد به دست باغبان باشد و باغبان اين گل فقط عترت و قرآن و ذات اقدس اله است. درست است كه باغبان هر انساني خدا است «و الله انبتكم من الارض نباتاً» خداست كه شما را مانند گياهي ميروياند. منتهي همان باغباني بهتر ميداند كه كدام گل را بهتر و زودتر از ديگر گلها بايد حفظ كرد. كدام نهال را بيشتر بايد پذيرايي كرد. اين پذيرايي ويژه الهي نشانه عظمت زن است.» اين ديد صحيح و بسيار زيبا كه پرده از واقعيت عطوف و مهرانگيز احكام اسلامي برميدارد تنها در سايه خوشبين بودن به احكام و واقعنگر بون انسان حاصل ميشود و ميبينيم كه اين ديد صحيح چقدر به زن عزت و عظمت ميدهد. روايت ديگري كه ميتواند ما را در شناخت تفاوت و شناخت وظيفه ياري كند اين حديث شريف علوي است كه ميفرمايد: «عقول النساء في جمالهن و جمال الرجال في عقولهم» معني حديث اين است كه: عقل زن در جمال او و جمال مرد در عقل اوست. شايد اگر فقط به همين شكل به اين حديث بنگريم دچار شبهه شده و گمان كنيم كه به شخصيت زن توهيه شده، اما لازم است براي دانستن شرح و تفسير آن به عالم كامل و عارف واصلي چون حضرت آيتالله جوادي آملي مراجعه كنيم. ايشان ميفرمايند: «زيور جان آدمي به ايمان است نه چيز ديگر چنانكه خداي سبحان فرمود: «حبب اليكم الايمان و زينه في قلوبكم» ... از حديث شريف علوي كه فرمود «عقول...» ميتوان معني دستوري فهميد نه معناي وصفي، يعني منظور آن نباشد كه حديث شريف در توصيف دو صنف از انسان باشد كه عقل زن در جمال او خلاصه شود و جنبه سرزنش داشته باشد و جمال مرد در عقل او تعبيه شود و عنوان ستايش بگيرد. بلكه ممكن است معني آن دستور، يا وصف سازنده باشد. به بيان ديگر، زن موظف است و يا ميتواند عقل و انديشه انساني خود را در ظرافت عاطفه، و زيبايي گفتار و كيفيت محاوره و نحوه برخورد و نظاير آن ارائه دهد. چنانكه مرد موظف است و ميتواند هنر خود را در انديشه انساني و تفكر عقلاني خويش متجلي سازد...» گاه در روايات و احاديث به موارد مشابه برميخوريم كه همه را ميتوان به همين منوال تفسير نمود. اكنون كه متوجه تفاوتهاي زن و مرد در مسايل مختلف شديم پذيرفتن اين نكته كه جهاد زن و مرد هم ميتواند با هم متفاوت باشد سهل است. لذا در بخش دوم به تفاوت جهاد زن و مرد ميپردازيم. انشاءالله. فصل دوم: تفاوت زن و مرد در خصوص جهاد در باب فضيلت جهاد سخن بيش از آنست كه به شماره آيد و اجر و پاداش آن، چه در قرآن و چه در احاديث به اندازهاي معرفي شده كه شايد كمترين عملي با آن برابري كند. به طور مثال در قرآن كريم آمده: «لا يستوي القاعدون من المؤمنين غير اولي الضرر و المجاهدون في سبيل الله باموالهم و انفسهم فضل الله المجاهدين باموالهم و انفسهم علي القاعدين درجه و كلا وعدالله الحسن و فضل الله المجاهدين علي القاعدين اجراً عظيماً». احساس ميشود بانوان مسلمان از اين همه فضيلت و اين اجر عظيم محروم ماندهاند و جهاد اختصاص به مردان يافته است. زيرا گاه زنان توانايي انجام اين كار را ندارند و يا ممكن است با رفتن به چنين ميداني بعضي شؤونات رعايت نشود و بعضاً ممكن است خلائي در زندگي مسلمانان به وجود آيد. زيرا اگر هم زن و هم مرد خانه و كاشانه را رها كرده به ميدان بروند فرزندان بيسرپرست مانده و كارهاي زندگي معطل ميماند و باعث كمبودها و معضلات متعددي ميشود كه شايد هرگز آن نقصها و كمبودها جبران نشود و چون خانواده جامعهاي كوچك و اساس جامعه انساني است و يك جامعه بزرگ از همين كانونهاي انسانساز و نسلپرور به وجود ميآيد مسلماً اين خلل و كمبودها نه تنها بر كانون خانواده اثر ميگذارد بلكه تمام جامعه بزرگ اسلامي دچار نقص و تشويق خواهد شد. اگر زن و مرد هر دو در جبهه جهاد به شهادت برسند جامعهاي ميماند با اطفالي كه قادر به حفظ خودشان نيستند چه رسد به اينكه جامعه را سرپا نگه دارند. و يا حتي حضور در اين ميدان قتال و جهاد را روحيه بسياري از زنان سازگار نيست، در عين حال اگر جهاد امر مستحب و پر اجري براي زن شمرده شود بسياري از بانوان گرامي تمايل زيادي به حضور در آن صحنه پيدا ميكنند و بدون در نظر گرفتن شرايط روحي و جسمي خود با اشتياق فراوان به جبهههاي جنگ رفته و چه بسا زمينهساز مشكلاتي براي خود و ديگران شوند. اما روايات ديگري وجود دارد كه جهاد را براي زن لازم ميداند ولي اين جهاد نيز همچون مسايل ديگري كه از نظر اجرا در مورد زن و مرد فرق ميكرد، شكل ظاهرش متفاوت، ولي اجر و پاداش آن نزد پروردگار متعال به يك اندازه است دليل ما بر اثبات اين مدعا اين حديث شريف است كه از رسول خا نقل شده است كه اسماء، دختر يزيد انصاري به نمايندگي از طرف زنان به نزد آن حضرت آمد و عرض كرد: «شما از جانب خدا به سوي همه مردم چه زن و چه مرد مبعوث شدهايد و ما زنان به شما و خداي شما ايمان آوردهايم. ما زنان در خانههاي خود نشسته و حاجت جنسي شما را برآورده، فرزندانتان را در رحم خويش ميپروردانيم و از آن سو شما مردان را ميبينيم كه كارهاي مقدس و پراجري مانند ن ماز جمعه و جماعت و تشيع جنازه و عيادت بيماران و حج مكرر و از همه بالاتر جهاد در راه خدا به شما اختصاص يافته و ما بهرهاي از آن نداريم در صورتيكه وقتي يك مرد به حج يا عمره يا جهاد در راه خدا ميرود ما زنان هستيم كه اموالشان را نگهداري ميكنيم و براي جامعههاي آنان تخريسي ميكنيم و فرزندانشان را تربيت ميكنيم، پس چگونه است كه ما در اين كارهاي پراجر و مقدس با مردان شريك نيستيم؟» رسول خدا نگاهي به اصحاب خود كرده فرمودند: «آيا تاكنون از هيچ زني سوالي به اين زيبايي شنيده بوديد كه در كار دين خود كرده باشد.» اصحاب عرض كردند: «گمان نداريم اين سوال از خود اين زن باشد.» رسول خدا رو به اسماء كرده فرمودند: «آنچه ميگويم به خوبي فهم كن و در خاطرت بسپار و به زنان ديگر بگو: «ان حسن التبعل المرأه لزوجها و طلبها مرضاته و اتباعها بعدل ذالك كله»؛ به راستي اگر زن خوب شوهرداري كند و درصدد جلب رضايت و خشنودي او باشد اجر و پاداش او معادل است با همه كارهايي كه مردان انجام ميدهند.» بعد از شنيدن اين جواب زيبا از حضرت ختمي مرتبت كه هيچ سخني را از جانب خود به زبان نميآورد بلكه هر چه ميگويد از وحي است، جا براي هيچ سخن ديگري باقي نميماند و راه بر هر اعتراضي بسته ميشود. زيرا ما به واقع به دنبال خشنودي و رضاي خداي تبارك و تعالي ميباشيم و بيشترين سعي ما بايد د رجهت آنچه خداوند از ما ميخواهد باشد و ديگر فرقي نميكند كه اين جلب رضاي پروردگار از چه راهي باشد. البته تنها نكته مهم اين است كه راه انتخاب شده همان راهي باشد كه مطابق خواست خداست، چيزي كه مهم است باطن عمل و نيت پاك است و اين دو جهاد اگر از نظر ظاهري با هم فرق ميكنند و دو شكل كاملاً متفاوت دارند اما از نظر باطن و نيت و اجر و پاداش مساوي هستند و اين چيزي نيست ما آن را ادعا كنيم بلكه سخن گرانقدر حضرت رسول به آن دلالت ميكند كه به اسماء سفارش شده به زنان ديگر نيز گفته شود. لذا اين يك قاعده عمومي است نه فقط يك اقناع ظاهري و مسكوت كردن آن زن كه چنين نسبتي به رسول اكرم روا نميباشد. اما اين دو شكل متفاوت هم بيدليل به وجود نيامده بلكه به دليل دو نياز اساسي مختلف در جامعه يعني: 1. مقاتله با كفار در ميدان جنگ و ... 2. حفظ خانه و زندگي و تربيت فرزندان يا همان نسل آينده اين دو روحيه متفاوت و دو توانائي مختلف براساس برآوردن يك نياز جامعه به وجود آمده است به سخن بهتر هر كدام از اين دو توانائي و روحيه بر يك نياز اساسي منطبق است. نقش زنان در حفظ و پاسداري خانه و انتقال ارزشهاي فرهنگي: اما اينكه چرا تقسيم كار به اين شكل باشد هم در فصل قبل و هم در عبارات بالا كاملا روشن است. اينكه مادري ب فرزند خود فرهنگ جهاد و مبارزه عليه باطل را بياموزد و او را براي رفتن به جبهه جنگ و شهادت با روشهايي كه غير خود او كسي نميداند تشويق كند، كم ارزش نيست. در واقع اگر فرزند در ميدان جنگ از جان خود ميگذرد مادر قبل از او، از جان فرزندش كه بيمبالغه آن را از جان خود بيشتر دوست ميدارد گذشته و او حقيقتاً جهاد اكبر انجام داده است. چرا كه او سختيهاي پس از بيسرپرست شدن و بيفرزند ماندن را قبل از آنكه مرد به جبهه رود بر خود هموار كرده است. او در خانه ميماند تا زندگي همسرش سر و سامان دهد. او ميتواند با ايجاد يك محيط فرهنگي در خانه خود، نيروهاي انساني با فرهنگ و والايي را براي جهاد و مقاتله و هم براي جهاد اكبر پرورش دهد و از اينجاست كه حقيقتاً متوجه ميشويم: «از دامن زن مرد به معراج ميرود.» نقش زنان در پشت جبهه: آنچه تا يانجا گفته شد، در واقع مهمترين وظيفه زن و بالاترين جهاد اوست كه در تمام دوران حياتش با آن روبروست. يعني چه جنگي برپا باشد و ه نباشد او بايد به اين وظايف كه در واقع جهاد او شناخته شده خوب عمل كند اما اين دليل بر آن نيست كه حتي در وقت اضطرار هم در خانه بماند و پا فراتر از آن وظايف نگذارد چنانكه جهاد دفاعي بر زن و مرد و پير و جون واجب است يعني وقتي خانه و كاشانه و ميهن مسلمانان در معرض خطر باشد و بيم از بين رفتن جامعه اسلامي ميرود طبق احكام اسلام، زن نميتواند در خانه بماند به گمان اينكه وظيفه او تنها خوب همسرداري كردن و تربيت فرزن ميباشد بلكه با آن هجومي كه به مسلمانان شده بيم آن ميرود كه اصلاً خانه و زندگي براي مسلمانان باقي نماند تا زن بخواهد به وظايفش در آن عمل كند. لذا اين خيال باطل و اميد به آينده نامطمئن بيجاست. بلكه از نظر عقلاني هم چنين است كه ابتدا زن و مرد با جهاد و مبارزه به دفاع از خانه خود بپردازند و آنرا حفظ كنند و از چنگال دشمن به درآورند، سپس هر كس به وظايف خود بپردازد. آنچه بر آن بسيار تأكيد شد اين بود كه خداوند خارج از توان او چيزي نخواسته تكليفي مالايطاق بر او نكرده و هم به دليل نيازهاي موجود ديگر كه زن از عهده آنها بهتر برميآيد و امكان اينكه بعضي شؤونات رعايت نشود چنين تكليفي به گردنش نيامده است. لذا زنان ميتوانند با رعايت اين اصول به سيره حضرت زهرا كه در پشت جبهه خدماتي انجام ميدادهاند اقتدا كنند و به پيشبرد اهداف جهاد كمك كنند. نكته ديگري كه شايان ذكر است اينكه شكل جهاد محدود بر همين مواردي كه ما بر شمرديم نيست و شايد حسن التبعل كه در روايات نبوي مشاهده ميشود بزرگترين، اصليترين و مهمترين جهاد زن باشد.