ارزيابي كار شناسان امور اجتماعي درباره ضرورت و مسئوليت الگو بودن

انسان بر مبناي فطرت «كمال جوي » خود همواره در جست و جوي الگوهاي عيني در دسترس است. از اين رو هر كس را داراي «كمالات» ببيند مي كوشد كمالات او را در خود نيز بنا كند. اما آنچه مهم است اين است كه فرد چه چيزهايي را كمال و چه كسي را الگو مي داند. به يقين كسي كه رفتار شيطاني دارد اگر چه ممكن است براي افرادي به عنوان الگو قرار گيرد اما طبيعتا پيروان خود را به سوي همان رفتار قهقرايي مي برد. از سوي درگر «اسوه هاي حسنه اي» كه « حيات رباني» دارند مي توانند پيروان خود را به سوي كمال واقعي هدايت كنند.

 انسان بر مبناي فطرت «كمال جوي » خود همواره در جست و جوي الگوهاي عيني در دسترس است. از اين رو هر كس را داراي «كمالات» ببيند مي كوشد كمالات او را در خود نيز بنا كند. اما آنچه مهم است اين است كه فرد چه چيزهايي را كمال و چه كسي را الگو مي داند. به يقين كسي كه رفتار شيطاني دارد اگر چه ممكن است براي افرادي به عنوان الگو قرار گيرد اما طبيعتا پيروان خود را به سوي همان رفتار قهقرايي مي برد. از سوي درگر «اسوه هاي حسنه اي» كه « حيات رباني» دارند مي توانند پيروان خود را به سوي كمال واقعي هدايت كنند. الگوي مناسب مرحوم دكتر محمد معين الگو را «نمونه» معنا ميكند و درباره اسوه كه مترادف عربي الگوست آن را پيشوا و مقتدا معنا مي كند. قرآن كريم در موارد متعددي پيامبران خداوند را الگو و اسوه مي نامد و از مردم مي خواهد از اين الگوها پيروي كنند. از جمله ميتوان به موارد زير اشاره كرد: قد كانت لكم اسوه حسنه في ابراهيم والذين معه... ( ممتحنه/4)؛ براي شما مومنان بسيار پسنديده است كه از ابراهيم و اصحابش پيروي كنيد. لقد كان لكم في رسول الله اسوه حسنه ( احزاب/21): البته در رسول خدا براي شما اسوه اي نيكو است... الگوي برتر به مثابه يك مكتب از آنجايي كه تلاش براي انتخاب يك الگوي بهتر و برتر يك امر فطري است در همه جاي جهان مي توان اين تكاپو و تلاش را مشاهده كرد. محسن كلهري دانشجوي دوره دكتراي منابع انساني دانشگاه تهران در همين خصوص مي گويد: «انديشه الگوي برتر گزيني در عرب موجب ايجاد يك مكتب در عرصه مديريت علمي شده است. اين مكتب كه در دهه هفتاد قرن بيستم ميلادي شكل گرفت بر ان الگو استوار بود كه شركت ها و سازمان ها به جاي بررسي عملكرد سالانه خود بر اساس تطبيق با سال پيش، عملكرد خود را در برابر عملكرد سرسخت ترين رقباي خويش بررسي مي كردند. اين رويكرد ابتدا در شركت زيراكس در اواخر دهه هفتاد بروز كرد.» كلهري يادآوري مي كند: «بر اساس اعلام نظر مركز آمريكايي كيفيت بهره وري «الگوي برتر گزيني» طرحي است مبتني بر متواضع بودن به طوري كه بپذيريم فرد ديگر در عرصه اي بهتر از ماست. اين طرح همچنين مبتني است بر عاقل بودن در حدي كه رسيدن و حتي پشت سر گذاشتن فرد برتر را ياد بگيريم». الگوهاي اجتماعي وجود انسان هايي كه در جست و جوي كمالات الهي توفيق يافته اند جامعه را به سوي اين كمالات سوق مي دهد و امكان بروز آسيب هايي كه در بستر تهاجم فرهنگي و وسوسه هاي شيطاني شكل مي گيرند را كاهش مي دها. خانه هاي زنان و مردان اسوه، كانون صفا و صميميت است. سودابه حقاني از اساتيد حوزه علميه بنت الهدي صدر در اين باره مي گويد:

«خانواده اي كه روابط دروني آن قانونمند و بر اساس عروج انسان به سوي كمالات زيست مي كند به پايگاهي براي رشد و صعود انسان به قله هاي كمال تبديل مي شود». به نظر وي در چنين خانه هاييهمسويي طبيعت و شريعت به اوج مي رسد تا جايي كه ملائك بال هاي خود را به نشانه خشوع زير پاي اعضاي آن مي گسترانند. ضرورت هاي الگو بودن چگونه يك فرد مي تواند در مسير بندگي خداوند گام بردارد و ديگران را نيز با خود به اين راه ببرد؟ پاسخ به اين پرسش را مي توان در گفتار و كردار نيك ائمه معصومين(ع) و اولياي خدا برشمرد. آنچه همواره مورد تاكيد اولياي خداست اين است كه رفتار بيش از گفتار در مخاطب موثر است؛«دو صد گفته چون نيم كردار نيست» از ائمه معصوم نقل شده است كه « كونوا دعاه الناس بغير السنتكم». دكتر فريبا شايگان درباره ضرورت هاي الگو بودن در رفتار مي گويد: «مظاهر فرد اولين چيزي است كه توجه مخاطب را به خود جلب مي كند، نظريات روانشناسان اجتماعي بيانگر اين نكته است كه براي تاثير گذراندن بر ديگران ابتدا بايد توجه آنها را جلب كرد، اگر مخاطب توجه نكند نمي توان به او پيام رساند.» دكتر شايگان دومين ضرورت الگو بودن را داشتن اخلاق و منش شايسته دانسته و مي افزايد،«با عمل به دستورات اسلامي در خصوص اخلاق و رفتار مناسب با ديگران مانند پيشگامي در سلام، اخوالپرسي و ... با احترام و مهرباني سخن گفتن، استفاده از الفاظ خوشايند و ... مي تواند بر ديگران تاثير بگذارد.» وي مي افزايد: «بايد در برخورد با ديگران متواضع بود و نبايد امتيازات خود را به رخ ديگران بكشيم و اجر هر اقدامي رااز خدا - و نه مخاطب - بخواهيم.» دكتر شايگان ضرورت چهارم را صبر و بردباري مي داند و تصريح مي كند: «اصولا كارهاي فرهنگي نياز به صبر و تامل زياد دارد و دستيابي به نتيجه زمان بر است ولي اگر در اثر بخشي موفق باشيم، اين اثر پايدار و طولاني مدت است.» وي ضرورت ديگر بودن را «نظم»، «داشتن دانش اطلاعات به روز» و «تاكيد بر ملاك هاي كلي و پرهيز از جزيي نگري» ميداند. مسئوليت الگو بودن در عرصه جامعه افرادي مورد توجه ديگر اقشار قرار مي گيرند و گاه حتي ناخواسته به الگوي ديگران تبديل مي شوند. اما تنها دستيابي به شان و وجاهت اجتماعي پايان راه نيست چرا كه چنين افرادي در برابر جامعه خود مسئوليت مضاعف دارند. به ويژه همسران و فرزندان شهدا، ايثارگران و جانبازان كه با توجه ويژه پروردگار متعال مورد توجه اطرافيان خود هستند و مسئوليت مضاعف دارند.

فرحناز صالحي فرد يكي ديگر از استادان حوزه علميه بنت الهدي خدر درباره مسئوليت الگوها مي گويد: «هر كس مي تواند در مرتبه خود الگو و نمونه شايسته اي براي ديگران باشد و بالطبع اين امر، زماني مي تواند سامان درستي بيابد كه الگوها به مسئوليت خطير خود واقف باشند.» وي نصريح مي كندك «الگوها وقتي مي توانند مسئوليت خود را به درستي انجام دهند كه به وظايف سنگين خود اهميت دهند زيرا آنچه از آنان ظهور مي كند پذيرفته مي شود و عده اي در پي ايشان مي روند. بنابراين رفتار الگوهاي مقبول، چه در جهت مثبت و چه در جهت منفي، به صورت منت و راه و رسمي پايدار در مي آيد و پيوسته تقليد و تكرار مي شود.» خانم صالحي فرد يادآوري مي كند: «نتيجه پيامدهاي نيك و بد پيوسته رو به افزوني مي رود و اين امر مسئوليت الگوها را سنگين تر مي كند.» همه چيز در يك نگاه بنا بر آنچه گفته شد الگوها و اسوه ها پيشوا و مقتداي اطرافيان خود واقع مي شوند، در مكتب اسلام الگوي مناسب پيامبران الهي والياني هستند كه در بندگي خداوند بر ديگران سبقت مي گيرند. يادآوري ميكنيم كه تمناي بشر براي بهره گيري از الگو به يك مكتب منحصر نمي شود . در مكاتب غرب به ويژه در مديريت علمي «الگوي برتر گزيني» سه دهه است كه مورد توجه قرار گرفته است. وجود الگوهاي مناسب در يك جامعه، مردم را جهت مي بخشد و كانون خانواده و اجتماع را مستحكم مي كند. اسوه هاي جامعه بايد بر رفتار حسنه خويش بيشتر تكيه كنند، در برخورد با ديگران مهربان، خوش رفتار و متواضع باشند و به مسئوليت خطير شأن اجتماعي خود واقف باشند چرا كه جهت گيري مثبت يا منفي آنها بر ديگران تأثير مي گذارد.