شهید بنت الهدی صدر

بنت الهدی صدر با نعمت هدایت و ارشاد برادر بزرگوارش، سیّدمحمدباقر صدر، توانست در همه زمینه ها، به ویژه در عرصه تعلیم و تعلّم، بدرخشد. تألیف کتاب ها و نگارش مقالات و تأسیس مدارس «الزهراء» و تشکیل جلسات مذهبی برای بانوان و تدریس دروس حوزوی برای ایشان و برگزاری مجالس دعا و تعظیم شعائر دینی و رفع اشکالات شرعیِ زنان، از جمله فعالیت های چشمگیر او محسوب می شوند. (1)

در این مقاله سعی شده است ضمن اشاره ای گذرا به زندگی نامه وی، گوشه ای از فعالیت های او در حوزه تعلیم و تربیت ترسیم گردد.

نسب پدری
 

خانم آمنه(بنت الهدی) صدر نسبت پدری اش به امام موسی بن جعفر(ع) می رسد. «پدر ایشان سید حیدر، فرزند سید اسماعیل، بود که پس از میرزا محمّدحسین شیرازی به مقام رفیع مرجعیت عامّه شیعیان رسید. ایشان در علم و ایمان شهرت داشت. مادرش فرزند شیخ عبدالحسین آل یاسین از عالمان بزرگ زمانه خود به شمار می آمد. حاصل این ازدواج ده فرزند بود. بنت الهدی با برادرش محمّد باقر چهار سال فاصله سنّی داشت. بیش از شش ماه از ولادت آمنه نگذشته بود که پدرش را از دست داد.»(2)

ویژگی های شخصیتی
 

این بانو یک مربّی توانا، نویسنده، شاعر، اندیشمندی دردمند و دانشمندی با اعتقاد، با اخلاقیاتی نیکو و معاشرتی پسندیده بود. وی با پذیرفتن بانوان، چنان لبخندی بر لبان آن ها می نشاند که غم را از جانشان می زدود. او دارای هوش سرشاری بود و کرم بیش از حدّی نسبت به درماندگان داشت. او صمیمی، هدایتگر و عفیف بود و یدی طولا در تربیت اسلامی داشت. به تحصیل کرده ها اهمیت می داد، اما با همه برخوردی یکسان داشت. به اعتقاد وی طبقه تحصیل کرده در نسل های آینده تأثیر بیشتری دارد. در همه صحنه ها حاضر و مورد اطمینان مراجع مسلمان و پرهیزگار بود. یکی از خواهران مجاهد عراقی می گوید:

«محبت و عاطفه و روش جذّاب ایشان و به طور کلی، چهره متکامل اسلام را در این شهید بزرگوار بنت الهدی می دیدم. نهایت ایثار در او متجلّی بود. آگاهی بخشیدن به دیگران را وظیفه شرعی و واجب خویش می دانست. جلوه رفتاری او با دیگران به گونه ای بود که گویی سالیان دراز با آن ها زیسته است. شخصیت وی در دل ها نفوذ عمیقی داشت.»(3)

فراگیری خواندن و نوشتن
 

شهید بنت الهدی خواندن و نوشتن را در خانه از مادرش آموخت. مادر اولین معلمی بود که او را با ساغر محبت سیراب کرد و آن گاه ساقی جام های علم و معرفت او شد. مادرش همیشه ذکاوت و استعداد تعلیم و تعلّم او را می ستود و از فهم و احاطه ذهنی او تعریف می کرد و می گفت: هر چیزی که به او یاد می دهم فراموش نمی کند. مراحل تعلیم او به وسیله دو برادرش تکمیل شدند و او 11 ساله بود که با برادرش برای تحصیل عازم حوزه علمیه نجف شد. نخست مقدّمات و سپس دروس خاص را نزد وی فرا گرفت و علاوه بر علوم دینی، به فراگیری علوم نوین نیز پرداخت. وی صرف، نحو، اصول، فقه، حدیث، اخلاق، تفسیر و سیره را نیز در محضر برادر آموخت. در همه جوانب، توسط برادرش با علوم عربی آشنا گردید، تا آن جا که حتی در سنین نوجوانی بر نوشتن شعر نیز قدرت پیدا کرد. شعر معروف«هرگز از راه خود باز نخواهم گشت» از اوست.

بالندگی و استحکام نیروی علمی و دینی
 

شخصیت علمی و دینی این بانو به دست برادر شهیدش آیت الله سیدمحمدباقر صدر رضوان اللّه علیه نضج یافت و به بالندگی و شکوفایی رسید و این بانو با راهنمایی های او، به درجات متعالی کمال و پرهیزگاری و علم و شناخت نایل گردید. شکی نیست که وراثت و محیط در روند مثبت یا منفی رشد و تربیت انسان تأثیر عظیمی دارند. آقای محمّد شمس در کتاب خود می نویسد: من از خلال آشنایی که با روحیه شهید بنت الهدی داشتم، به این معتقد گردیدم که مقدّمات و شاخصه های شخصیت او از حدّ تأثیر رشد و محیط فراتر بودند و چه بسا این دو عامل از اولین سبب های تشکیل ساختار شخصیت او محسوب نمی گردیدند، بلکه خصایص و خصایلی که موجبات سیر سریع وی در مدارج ترقّی را فراهم کردند و به او توانایی بخشیدند تا از ظرف زمان و مکان بگذرد و به این مراحل برسد، خصال و اوصافی بودند که این بانو را برای زنان  الگو قرار داده و از وی نمونه ای از یک زن فرهیخته، پرهیزگار، مؤمن، مبارز و آگاه به اهداف زندگی ساخته اند. این بانو از نخستین روزهای حیات خویش تا پیش از شهادت، وجود خود را به علم و تهذیب اسلامی آراسته بود. فرهنگ علمی و تربیتی او افق های وسیع و همه جانبه ای داشت. مقالات او در مجله الأضواء در این دوران(1966.م) گوشه ای از این ابعاد را منعکس می نمودند و عمق اصالت و نبوغ وجودی این بانو را متجلّی می سازند. مجله الاضواء توسط جمعی از علمای نجف اشرف منتشر می گردید و فقط مطالب برگزیده و ممتاز در آن درج می شدند. با این حال، بانو بنت الهدی(ره) در این مجله از بارزترین نویسندگان و پیشتاز در کتابت و تألیف به شمار می آمد. در نجف اشرف یا حتی تمام کشور عراق، هیچ زن نویسنده ای پیش از این بانوی شهیده، مقالاتی در ژرفا و اصالت همسانِ نوشته های این بانو ننگاشته بود. (این مطلب، علی رغم کمبودهایی است که آن شهیده به سبب موقعیت خود با آن ها روبه رو بوده است) مقالات این بانو در مجله الاضواء از حیث متانت بسیار ممتاز بود، تا آن جا که حتی بعضی می پنداشتند برادرش سیدمحمّدباقر صدر مقالات و مکتوبات خود را با نام خواهرش منتشر می کند. بزرگان علمای نجف برای بانوان جلسات دروس حوزوی، به ویژه علم فقه و اصول، تشکیل نمی دادند، ولی شهیده بنت الهدی از این مرز گذر کرد و بخش های عظیمی از علم فقه و اصول را نزد دو برادر بزرگوارش سید اسماعیل صدر و سیدمحمّدباقر صدر(ره) آموخت. در اغلب روزهایی که سید شهید(محمّدباقر صدر) در بعضی از مسائل فقهی و اصولی، بخصوص در کتاب مکاسب مناقشه می فرمود، وی نیز این فرصت ها را غنیمت می شمرد. آن چه بدان قطع دارم این است که این شهیده در بخش احکام فقهی عمومی به عنوان یک رکن به حساب می آمد و در شناساندن احکام فقهی، ملجأ و پناه بسیاری از زنان مؤمنه بود؛ چنان که وی در ایام حج نیز راهنمایی دینی زنان حج گزار را بر عهده داشت، در حالی که مسائل حج و احکام آن از سخت ترین و وسیع ترین احکام شرعی به شمار می روند.

هوش و فطانت علمی
 

شهیده بنت الهدی در ذکاوت و فطانت ممتاز بود و هوش وی، بر همه بخش های علمی و معرفتی، که در آن ها تفکر کرده بود، احاطه داشت، تا آن جا که اگر بگوییم سید شهید(ره) از ذکاوت و فطانت و توانایی احاطه علمی خواهر تعجب می کرد، مبالغه و غلو نکرده ایم. کتاب مکاسب شیخ انصاری از جمله کتبی است که طلاّب علوم دینی آن را پیش از ورود به بحث خارج فرا می گیرند و بعضی از علما معتقدند: هر کس کتاب مکاسب را به صورت متقن فراگیرد و آن را به شکل کامل بفهمد، مستحقّ اجازه اجتهاد می شود. این کلام نشان دهنده اهمیت این کتاب و مطالب علمی عمیق و مشکل آن است. با این حال، مطالبی از سوی این بانو درباره این کتاب مطرح می شدند که سید شهید(ره) به آن ها پاسخ می گفت و به مناقشات او درباره مطالب این کتاب جواب می داد، و این حقیقت نشان می داد که این بانو مراحل علمی متقدّم بر وصول به این مقام را طی کرده بود؛ زیرا از عادات سید شهید این بود که وقتی با اشخاصی که در مطالب علمی در سطح ایشان نبودند روبه رو می شد، با سکوت و عدم پاسخ گویی، آن ها را از بحث در آن مسائل منصرف می گردانید و یا آن ها را نصیحت می کرد که به آن چه برایشان فایده ای ندارد نپردازند، ولی هرگز در رابطه با پرسش های علمی خواهرش، این گونه برخورد نمی کرد. سیره علمی سید شهید با خواهرش بر این معنا دلالت می کرد که وی به سطح بلند علمی او اعتقاد دارد. امّ فرقان در بطلة النجف مکالمه ای را بین شهیده بنت الهدی و سید شهید از قول این بانو نقل می کند: «یکی از جلسات، همراه سید نشسته بودیم و کتاب فلسفتنا در جلوی روی سید بود و او مشغول شرح و بسط و بیان بعضی از غوامض آن بود. من به برادرم گفتم: آقای ما! من کجا، شما کجا! ... من ریشه ای در درجات علمی و فلسفی شما ندارم. فلسفه سخت است و اهلی دارد و شما اهل آن هستید. سید به من جواب داد: این مهم نیست. شما از من تواناتر هستید. گفتم: چگونه؟ فرمود: شما شعر می نویسید و من با وجود آن که شعر را دوست دارم و به آن اشتیاق می ورزم و بر سیاق و اسلوب بلاغت توانایی دارم، نمی توانم حتی یک بیت شعر بنویسم. شعر موهبتی است و شما در این موضع از من تواناترید.»

تلاش ها و مبارزات سیاسی
 

خواهر امّ صادق(4) می گوید: شهید از کودتای 14 ژوئیه 1958 در عراق، فعالیت خود را آغاز کرد و دست به انتشار مقالاتی در برخی مجلاّت و روزنامه ها زد. در الاضواء با نام مستعار ا. ج، مطلب می نوشت. در کنار جنبه های ادبی در داستان ها و نوشته هایش، همواره سعی داشت کتاب هایی بنویسد که دیگران را به حقایق متعالی و اصیل اسلام رهنمون سازند. او ازدواج نکرد. اما مشکلات دیگران را در این زمینه حل می کرد. او به خاطر شرایط سخت زندگی و بیماری مادرش، که همواره باید در کنار او می بود و به خاطر همراهی برادر در فعالیت های اجتماعی و سیاسی، نتوانست ازدواج کند. او به همراه برادرش در عراق، تحرّک عجیبی ایجاد کرد و در زمینه حجاب و پوشش دختران دانشگاهی، فعالیت های چشمگیری نمود. گفته شده مدتی که سید محمدباقر صدر(ره) تحت نظر بوده، ایشان رابط او بوده است. این بانوی بزرگوار پس از دستگیری برادر، خطبه ای در حرم مطهّر حضرت علی(ع) ایراد نمود که منجر به دستگیری وی شد. پس از سخنرانی در حرم، تظاهراتی به پا شد که عده ای کشته و زخمی و عده ای دستگیر شدند. در نخستین مرتبه ای که آیت الله صدر را دستگیر کردند، خانم تا خیابان اصلی همراه او جلو آمد و تصمیم گرفت که همراه وی سوار ماشین شود، ولی مأموران نگذاشتند. او می دید که ده ها ماشین مسلّح آمده اند، به راننده حامل آقای صدر گفت: بالاخره روزی تو بیدار می شوی و از این کار خود پشیمان می گردی، و در همان مکان، فریاد برآورد و سخنرانی عجیبی کرد که همه را به تعجب واداشت؛ فرمود:

«شما گمان کرده اید مردم نجف خواب هستند که این موقع شب آمده اید؟ چه چیزی شما را می ترساند؟ چه چیزی در این خانه مشاهده کرده اید؟ آیا اسلحه و مواد منفجره دیده اید؟ یک مرد بی سلاح که فقط ایمان و عقیده دارد! این همه نیرو چه لزومی دارد؟ مردم دیگر بیدار شده اند. تا کی وجدان تان در خواب خواهد بود؟ چرا تن به این زندگی ضلالت بار داده اید؟ و رو به برادر گفت: من برنمی گردم. می خواهم همانند زینب(س) که برادرش حسین(س) را همراهی کرد، همراه تو باشم. تا اتومبیل حامل برادر ایستاده بود، ملازم و مراقب بود، اما وقتی حرکت کرد، با تکبیرهای رعد آسای خویش، قلب دشمنان را به لرزه درآورد، و سخنان خود را با آیه «وسیعلمُ الذّینَ ظَلموا ای منقلَبٍ ینقلبونَ»(شعراء: 227) و«العاقبةُ للمتقین»(اعراف: 128) پایان داد. همه ساکت بودند و آقا را بردند. بنت الهدی هم به سمت حرم مطهّر حرکت کرد و در راه فریاد می کشید: که ای مردم، به شما ستم کردند! مرجع شما را گرفتند! در حرم هم با ممانعت خادمان، که عمّال رژیم بودند، مواجه شد، اما آن جا هم سخنرانی کرد و همه را به گریه واداشت. خانم می گفتند: مردم کم بودند و به منزل آمدم. اما ایشان فردای آن روز، به بازار نزدیک حرم رفت و با فریادهای تکبیر و سخنان پرشور، مردم را به قیام فراخواند. همین فریادها انگیزه یک حرکت عظیم در عراق شد و ناچار آیت الله صدر را آزاد کردند. اما در اندیشه دستگیری دوباره وی بودند. بالاخره، در 20 جمادی الاول سال 1400 آیت الله صدر را دستگیر نمودند. اما این بار هم در زندان تلاش های رژیم برای واداشتن آیت الله صدر به صدور اجازه ورود به حزب بعث و تحریم«حزب الدعوه» به جایی نرسید. چون رژیم بعثی ناامید گردید، دست پلیدش به خون دو فرزند پاک پیامبر(ص) آلوده شد. هنگام طلوع فجر روز 16 رجب سال 1399 منطقه«عماره»، که خانه شهید در آن قرار داشت، توسط ابوسعد، رئیس سازمان امنیت، و نیروهایش، که بیش از 200 تن بودند، محاصره شد. آن ها وارد خانه شدند. پیش از ورود، آقا فرمود: ابوسعد چه می خواهی؟ او با صدای لرزان جواب داد: می خواهیم تو را ببریم و پس از مدتی کوتاه بازخواهیم گرداند. برای بردن خانم هم همین طور شد؛ گفتند: می خواهیم تو را نزد برادرت ببریم، ایشان با شما کار دارند. خانم فهمید و گفت: می دانم. سپس به داخل آمد و آستین های خود را تا مچ سفت بست که اگر او را شکنجه کردند، پوشش او محفوظ باشد. ایشان را هم از نجف به بغداد بردند و بنا بر شواهدی، شب سه شنبه 19فروردین به شهادت رساندند. طبق نقل های رسیده، ایشان در زندان نیز دست از مبارزه برنداشت. ایشان را صبح یکشنبه 17 فروردین دستگیر کردند. 2 تن از افراد صالح و مطمئن از امارات متحده عربی عازم عراق شدند و در تماس هایی که با بستگان علاّمه مجاهد در نجف و کاظمین داشتند، به نقل از یکی از برجسته ترین افراد حوزه علمیه نجف اشرف، که وی نیز از نزدیکان آیت الله صدر می باشد، گزارش دادند که ساعت 12 شب چهارشنبه 20/1/59 افراد سازمان امنیت با 3 اتومبیل جلوی درب منزل ایشان رفته، او را با خود بردند و در بین راه، ضمن تهدیدهای زیاد گفتند: آیت الله صدر و خواهرش در داخل اتومبیل هستند.

پس از مدتی توقف نمودند و او متوجه می شود که در وادی السلام نجف است. وی ادامه می دهد. مأموران با سرعت زیاد قبرکن حاضر کردند و مراسم دفن انجام شد. دو نفر نام برده در تحقیقاتی که با برخی از کارکنان قبرستان وادی السلام نجف انجام دادند، گزارش کردند که آثار بسیار مشخص و زیادی از شکنجه و ضرب بر روی جنازه مقدّس هر دو دیده می شدند.(5) بنت الهدی در زندان هم دست از مبارزه برنداشت وسعی در ارشاد زندانیان دیگر و زندانبانان خویش داشت. و این چنین است که در کنار هر مرد بزرگی در تاریخ، زنی بزرگ مشاهده می شود.

فعالیت های تعلیمی و تبلیغی
 

الف. تأسیس مدارس الزهراء و برخی مراکز فرهنگی:
 

سید شهیده از مؤسسان و بنیان گذاران مدارس«الزهراء» وابسته به«صندوق خیریه اسلامی» در بغداد و کاظمیه و نجف بود. (1967 م) هدف او از تأسیس این مجتمع های آموزشی ابتدایی و غیرابتدایی صرفا تأمین نیازهای آموزشی نبود؛ زیرا مدارس حکومتی که در عراق وجود داشتند، دانش آموزان دختر را آموزش می دادند، بلکه ضرورت های دیگری موجب تأسیس این مدارس گردیدند؛ از جمله این ضرورت ها، می توان مقابله و رویارویی با فرهنگ مادی را، که موجبات فساد و انحراف اخلاقی را فراهم می کرد، ذکر نمود، هم چنین نشر فرهنگ اسلامی صحیح به نحو وسیع که می توانست جایگاه زن را ارتقا بخشد. بدون شک، این مدارس از برترین شیوه هایی که در خلال آن ها زمینه تربیت و پرورش فرهیختگان فراهم می شدند، برخوردار بودند و این شیوه ها با مقتضیات عصر و خواست های دانش آموزان نیز مناسبت داشتند.

پس از جلب موافقت دولت برای تأسیس این مدارس، مقرّر گشت همان مواد درسی که در مدارس دولتی(در مقطع ابتدایی و غیر ابتدایی) تدریس می شوند در این مدارس هم تدریس گردند تا فارغ التحصیلان این مدارس از ادامه تحصیل منع نشوند. البته به این مواد، مواد دیگری از دروس عقیدتی و تربیتی اسلامی نیز به صورت فشرده و تفنّنی اضافه گردیده بودند. بانو صیدلی، مدیر«مدارس الزهراء»، در این باره می گوید:

یکی از راه های مقابله با ترویج فساد اخلاقی اهتمام و عنایت به تربیت نوین دختران و پرورش جهت دار و هدفمند آن هاست، و این مسأله انجام نمی شود، مگر از طریق ایجاد مدارس اسلامی که برای این منظور اختصاص داده شده اند و بر این اهتمام می ورزند تا در این راستا، هویت حقیقی زن مسلمان به وی بازگردانده شود. شهیده بنت الهدی برای تأسیس این مدارس ملّی رسمی، که تحت پوشش قوانین حکومتی بودند، تلاش فراوانی کرد و بیش از دو ماده درسی نیز برای تربیت دختران در این مدارس به سایر مواد درسی اضافه نمود و بانوان معلمه ای را، که دارای کفایت علمی و مزایای خاص بودند و به شئونات اسلامی التزام داشتند، بر این کار گماشت تا اسوه و الگوی دختران قرار گیرند و نام این مدارس را«مدارس الزهراء» گذاشت. مرکز این مدارس را نیز بغداد و کاظمیه قرار داد. این مجتمع ها شامل مهد کودک، مدرسه ابتدایی و غیرابتدایی بودند. در این زمینه، یکی از فعالیت های مهم او آموزش فرهنگ جهت دار و تربیت اسلامی هدفمند به معلمان و مدرّسان این مدارس بود که پس از پایان وقت مدرسه، طی یک حضور الزامی به ایشان آموزش داده می شد. این مدارس نسبت به مدارس دولتی، موفقیت های فراوانی در امتحانات سراسری وزارت خانه ای داشتند، به گونه ای که به قوّت علمی و تربیتی مشهور بودند و استقبال مردم به این مدارس به حدّی بود که برای ورود به آن صف می کشیدند و این مدارس گنجایش همه داوطلبان را نداشتند. حضور شهیده بنت الهدی در این مدارس بر مدار خاصی می گردید و ایشان سه روز از هفته در هر کدام از مدارس که مقتضی بود، حاضر می شد و سه روز نیز به مراکز تعلیم نجف اشرف تشریف می برد.

سرانجام، مجاهدت های شهیده بنت الهدی ثمر دادند و علی رغم کمی امکانات، به نتایج پربرکتی رسیدند. خانم صیدلی در این باره می گوید: «مایه خوش بختی است که می بینم در بریتانیا و خلیج فارس، مجموعه ای از فارغ التحصیلان مدارس الزهراء وجود دارند و من بسیار خوشحالم که آن ها توانستند به آرزوهای این شهیده جامه عمل بپوشانند و امید است شکوفه های روییده در این مدرسه، مادرانی صاحب رسالت و همسرانی مجاهد شوند.» این مدارس به طور کلّی، برای بخش عظیمی از جامعه زنان امکان آموزش فراهم می کردند؛ زیرا بعضی از این دختران از ورود به مدارس حکومتی، که وسیله ای برای فاسد نمودن آن ها بود، به سبب حجاب شان منع می شدند، ولی این مدارس برای این عده فراوان فرصت فراگیری آموزش های دینی و فرهنگ عمومی را فراهم می نمودند. شکّی نیست که شهیده بنت الهدی در راه این امر شرعی مبارک تلاش فراوانی کرد و مال و وقت و سلامت خود را در راه انجام این امر گذاشت. او دایم بین بغداد و نجف در حرکت بود تا به امر تدریس و نظارت و توجه به مدارس بپردازد. بانو صیدلی از مجاهدت های این شهیده در این زمینه و در آن دوران این گونه حکایت می کند: «بنت الهدی به من می گفت: من روزم را در اداره مدرسه می گذرانم و ظهر را به بعضی از اعمال شخصی و امور منزل می پردازم، عصرها جلساتی را در خانه تشکیل می دهم و به تدریس فقه و شرائع الاسلام اشتغال دارم و پس از پایان وقت، در شب ها به خواندن کتب اسلامی و فرهنگی و فقهی می پردازم.»(6) او هم چنین می گوید:

«من به خاطر کثرت اشتغال در کارها، گاهی نماز ظهر و عصر را با وضوی نماز صبح می خوانم و گاهی نماز مغرب و عشا را نیز با وضوی نماز صبح بجا می آورم.» به دلیل خوش نامی که«مدارس الزهرا» از حیث علمی پیدا کرده بود، آوازه او در جامعه بلند شد و مورد احترام و توجه قرار گرفت و این یکی از اسبابی بود که زمینه را برای صدور بخشنامه سال(1972.م) مبنی بر الحاق این مدارس به وزارت تربیت و تعلیم فراهم کرد و مسئولیت نظارت تامّه بر این مدارس به این وزارت خانه منتقل شد. از این تاریخ بود که شهیده بنت الهدی همکاری با این مدارس را ترک کرد. از دیگر فعالیت های مهم وی تأسیس یک مرکز فرهنگی در شهر کاظمین بود که فعالیت های فرهنگی و اسلامی را به عهده داشت. به همّت او، اجتماعات دیگری نیز تأسیس شدند که در آن ها، دانش آموزان، دانشجویان، کارمندان و دیگر اقشار حضور می یافتند. امّ احمد، یکی از خواهران مجاهد عراقی، درباره او می گوید: ایشان تکیه زیادی بر بررسی مفاهیم اسلامی داشت و همواره دیگران را به نویسندگی و تألیف کتاب دعوت می کرد. او می خواست جامعه زنان را تغییر دهد و مظاهر جاهلیت و انحراف را از جامعه زنان بزداید، فرهنگ غربی وارداتی را از بین ببرد. و به جای آن، ساخت جدیدی بر پایه رفتار و عقاید اسلامی بنا نهد. او می کوشید با افکار و تعلیمات خود، از هر یک از اطرافیانش یک شخص مؤمن و آگاه بسازد؛ کسی که بتواند دیگران را به سوی خدا دعوت کند. ایشان در اواخر عمرش کتابی نگاشته بود که در آن، دردها و رنج ها و احساسات خود را منعکس نموده بود، ولی متأسفانه این کتاب در دسترس نیست.

ب. تدریس و برگزاری جلسات دعا:
 

سید شهید بنت الهدی(ره) راه درازی را در راه تعلیم و تعلّم پیمود و«تدریس»، یک نمونه از کوشش های او بود. در سیر علمی، مشکلاتی بر سر راه بنت الهدی قرار داشتند؛ از جمله این که کتاب های درسی حوزوی غالبا برای تدریس نگاشته نشده بودند. به همین دلیل، به روشی واضح برای تبیین و تفهیم مطلب نیاز بود. مشکل دیگری که در راه تدریس دروس حوزوی وجود داشت چاپ های بد و نوشتارهای درهم این کتاب ها بود؛ کتاب ها غالبا چاپ سنگی بودند. علاوه بر این، مواد درسی علمی در حوزه ها دارای طبیعتی متمایز و اصطلاحات خاصی هستند و به همین دلیل، معمولاً برای عامّه مردم غیرمتعارف و فهم آن ها بدون مراجعه به یک استاد توانا ممکن نیست. شهیده بنت الهدی به سبب نزدیکی با دو برادرش مرحوم سید اسماعیل صدر و شهید سید خالد صدر قدس الله سرّهما این توانایی را داشت تا از همه این مشکلات عبور کند و احاطه وی بر مواد علمی حوزه، به ویژه مواد فقهی و اصولی، شایستگی او را بر تدریس بالا می برد. هدف حقیقی بنت الهدی از حلقه های تدریس که در خانه اش تشکیل می داد، فقط پرورش و تعلیم طلبه نبود، بلکه هدف وی این بود که ایشان را برای تحمّل مسئولیت ادامه این راه در آینده آماده نماید و چنان توانایی علمی در ایشان ایجاد کند که بتوانند بر ایجاد حوزه های علمیه بانوان قدرت پیدا کنند و بتوانند به نشر فرهنگ و تعلیمات اسلامی بپردازند. شهیده بنت الهدی در کنار تدریس، به طرّاحی فرهنگ دینی عمومی دست زد که در آن، افکار اسلامی را با روش های منسجمی متناسب با نیازمندی ها و مقتضیات روز مطرح می نمود. او در این زمینه، به پیروزی بی نظیری دست یافته بود و این امر مورد اقبال طبقات گوناگون جامعه زنان قرار گرفته بود. او گاهی درباره نظرات خود درباره شکل برگزاری مجالس روضه زنانه و سطحی که این مجالس باید بدان ارتقا یابند و درباره تحوّلی که واجب است در راه تنفیذ فرهنگ دینی اصیل در بین گروه های بانوان انجام پذیرد، مطالبی مطرح می نمود. وی درباره نوع برگزاری محفل هایی که به مناسبت ازدواج تشکیل می شدند، تأمّل می نمود تا این نوع محافل با اخلاق و آداب اسلامی تشکیل شوند و مناسبت خوبی برای فهم حقیقت ازدواج و اهداف آن در اسلام باشند و لازم می دانست که زن و شوهر از اخلاق عالی و انسجام کامل و عدم اهتمام به امور مادی برخوردار باشند و شکل طبیعی سرور و فرحی که با این مناسبات سازگار است نیز مورد توجه واقع گردد.

ج. کتابت و تألیف:
 

شهید سعیده بنت الهدی نویسنده ای زبردست و ماهر در نگارش و قصه پردازی و به کارگیری روش های قصه گویی برای نیل به اهداف و روشنگری های خود بود. از این نظر، می توان او را در این زمینه، پیشتاز و پیشوای بانوان نامید، به گونه ای که در نجف(با آن که مرکز حوزه علمیه و مرجعیت دینی بود) هیچ بانوی نویسنده مسلمانی را پیش از شهیده بنت الهدی نمی شناسیم. با این حال، این بانو اهل تواضع و سادگی بود و هرگز هدفش شهرت و خودنمایی نبود و بر حسب آن چه از او می شناسیم، وی گاهی نسبت به کتاب هایش تجاهل می کرد؛ گویی آن که این کتاب ها از او نیستند و علاقه ای که او را به آن کتاب ها وابسته کند در او وجود نداشت. شنیده نشده است که هرگز او به آن کتاب ها افتخار نموده، یا خودش را در معرض ثناگویی و ستایش گری قرار داده باشد، بلکه هدف او این بود که تا آن جا که ممکن است، به اسلام خدمت کند و در راه ایجاد بیداری اسلامی کوشش نماید. آن چه این حقیقت را تأیید می کند نام مستعار«بنت الهدی» بود که شهیده سعیده آمنه صدر برای خود انتخاب کرده بود؛ می خواست از شهرت و ریا و حبّ ذات دوری گزیند، در حالی که در نوشتن اسم حقیقی او، هیچ اشکال شرعی و عرفی وجود نداشت و حتی انتخاب این اسم به خاطر مشکلات امنیتی نیز نبود؛ زیرا تشکیلات نظارت بر مطبوعات مجوّز نشر را فقط با نام حقیقی افراد صادر می کرد و تنها سبب گزینش این نام آن بود که وی ناشناس باقی بماند و از شهرت دوری گزیند. شهیده بنت الهدی انتشار مقالاتش را در مجله الاضواء، که جماعتی از علما آن را انتشار می دادند، شروع کرد. در مجله ایمان نیز، که به وسیله مرحوم شیخ موسی یعقوبی منتشر می شد، مقالاتی به چاپ می رسانید. وی در نگارش خود ممتاز بود و مقالات او روح تازه ای داشتند و مشتمل بر فکری روشن و راه کارهای حل مشکلات زمان و در کمال دوری از مظاهر خودنمایی و ابراز شخصیت و علاقه به شهرت بودند. مؤلّفات شهیده بنت الهدی عبارتند از:

1. الفضیلة تنتصر 2. الخالة الضائعة 3. امرئتان و رجل 4. صراع لقاء فی المستشفی 6. مذکّرات الحجّ 7. لیتنی کنت اعلم 8. بطولات المرأة المسلمة 9. کلمة و دعوة 10. الباحثة عن الحقیقه 11. المرأة مع النبی.

وی مؤلّفات خطی دیگری نیز داشت که دستگاه حاکم بر عراق هنگام مصادره اموال بیت شهید سیدمحمدباقر صدر(ره) پس از شهادت او، آن ها را مصادره نمود.

د. تعلیم و تربیت در حج:
 

قلب شهیده بنت الهدی(ره) مشتاق بیت الحرام و مشاهد مشرّفه ای بود که در دیار مقدّس مکّه و مدینه وجود داشتند. وقتی ایام حج فرا می رسید، حالت شوق عجیب و فرح فراگیری وجودش را فرامی گرفت.

شهیده بنت الهدی (ره) در ایام حج همانند مرشدی دینی در یکی از کاروان ها، که از بغداد و کاظمیه حرکت می کرد، رهسپار حج می شد. وی در ایام حج، مسائل حج و احکام آن را به زنان می آموخت و به دلیل آن که از ناحیه فقهی بر فتاوای فراوانی از مراجع گوناگون احاطه داشت، نیاز علمی هر مقلّدی را طبق فتوای مجتهد خودش برآورده می کرد. اگر به مسأله ای برمی خورد که حکم آن در رساله ها وجود نداشت، با برادرش آیت الله صدر تماس تلفنی می گرفت تا حکم شرعی را از آن ها دریافت کند.

ه. ایجاد ارتباط بین مرجع تقلید و مقلّدان:
 

سیده شهید در راه ایجاد ارتباط بین شهید سید محمد باقر صدر و بانوان مقلّد او نقش عظیمی داشت. وی با حفظ امانت، مسائل فقهی را که برای زنان پیش می آمد و حیا مانع آن بود که بتوانند مستقیما آن ها را از سید شهید بپرسند، به برادرش عرضه می داشت و پاسخ آن ها را به مراجعان می داد. سیده امّ جعفر نیز گاهی بر حسب مناسبت و طبیعت موضوع، به او کمک می کرد. البته این تنها حرکت او در این زمینه نبود و در موارد فراوانی، وی رابطه علمی بین مرجع و مقلّدان او را فراهم می کرد.

پي‌نوشت‌ها:
 

1- کتاب الشهیدة بنت الهدی سیرتها و مسیرتها، الشیخ محمدرضا نعمانی، مؤسسه اسماعیلیان، تاریخ نشر، 1378، ه. ش، 1420 ه. ق.
2- عبدالرحیم اباذری، امام موسی صدر امید محرومان، سازمان تبلیغات اسلامی، ص 14.
3- همان.
4- همسر حجت الاسلام حکیم.
5- علی دوانی، نهضت روحانیان ایران، بنیاد خیریه فرهنگی امام رضا(علیه السلام) سید محمد موسوی، یادواره شهید محمد باقر صدر، قم، بشیر، ص 7 10.
6- روزنامه بطلة النجف، ص 45.
 

بنت الهدي و سرآغازي تلخ
 

از جمله مسائل و نکاتي که آن شهيده با اندوه و تأسف از آن ياد مي کرد، محدوديتي بود که برخي از متجحران در ابتداي شکفته شدن استعداد و نبوغش عليه او ايجاد کردند. آنان حتي با انتشار نوشته هايش در مجله «الاضواء» هم مخالفت مي کردند و وقتي بر اثر فشارهاي زياد، با چاپ آنها موافقت کردند، آنها را با نام اختصاري (آ.ح) يعني آمنه حيدر منتشر ساختند. چاپ اول کتاب «الفضيله تنصر» (فضيلت يپروز است) نيز با نام اختصاري (آ. ح) چاپ شد. او در راه جهاد و مبارزه، سختي ها و مرارت هاي بسياري را به جان خريد، اما هيچ گاه دلسرد نشد و عقب ننشست. او درباره مقاومت و سختکوشي و صبر و تحمل مشکلات در راه خدا اين گونه سروده است.

اسلامنا انت العزيز و کل صعب نيک سهل

ولاجعل دعوتک الکريمه

علتهم الايام يحلوا

اي اسلام ما، تو عزيزي و هر سختي اي در راه تو آسان است

در راه نشر پيام ارزشمندت

تلخي هاي روزگار شيرين خواهد بود

حضور همگان آزاد است
 

بنت الهدي در شب هاي ماه رمضان، جلسه دعا برپا مي کرد. در اين مجلس، بسياري از زنان از طبقات مختلف فرهنگي و بازاري شرکت مي کردند. در اين جمع، عده اي از پيرزنان نيز حضور مي يافتند. آنان در جلسات از هر چيزي سئوال مي کردند و حتي سئوالات ابتدايي هم مطرح مي کردند که اين امر، ناخرسندي عده اي از زنان حاضر را بر مي انگيخت و درخواست مي کردند که اين پيرزنان در جلسه حضور نيابند و موضوع را با بنت الهدي در ميان گذاشتند. او لبخند مي زد و مي گفت، «همه به اين مجلس دعوت شده اند. نمي دانم حضور اين مادران در جلسه و طرح سئوالات براي کسب آگاهي بيشتر، چه ضرري براي شما دارد؟ آيا طلب علم و آگاهي محدود به سن خاصي است؟ و آيا کسب آگاهي، حق عده اي به خصوصي است؟ وظيفه يک مبلغ صادق آن است که قلب خود را براي همه مردم با هويت ها و فرهنگ هاي مختلف بگشايد. گناه آنان چيست که بايد از نور معرفت محروم بمانند، حال آنکه اولين شهيد اسلام، زني بود که کنيز يکي از مشرکان به شمار مي رفت و ما به او تأسي مي جوئيم و از راه و روش او الهام مي گيريم».

استراحت فداي مسئوليت
 

در يکي از شب هاي سنگين که در زندان بزرگي به نام عراق به خصوص در شهر علم، نجف اشرف، به سر مي برديم و اوضاع جامعه بسيار خفقان آور و نگران کننده شده بود و طالبان علم مي ترسيدند از خانه خارج شوند و عمليات اخراج طلاب ايراني و غير آنان از عراق به شدت در جريان بود و مزدوران و اراذل رژيم و دزدان امنيت کشور در هر کوي و برزن پراکنده و مستقر بودند؛ من در حالي که پاسي از شب گذشته بود، خسته و کوفته و با حالي نزاد و رنجور، به سمت خانه شهيد صدر به راه افتادم و در خانه را زدم. گوئي داشتم در خانه پدر و مادرم را بدون هيچ خجالت و ترسي مي زدم و با خود فکر نمي کردم که اين وقت، زمان مناسبي نيست و اهل خانه در خوابند و نياز به استراحت دارند. احساس مي کردم در اين خانه کساني هستند که مي توانند مرهم دردهايم و التيام بخش آلامم باشند. در آن خانه کساني هستند که مي توانند مرا از سختي ها برهانند و براي مشکلاتم راه حلي بيابند.

باري «ام جعفر» همسر سيد صدر، در را باز کرد. او هنوز بيدار بود و تازه مي خواست بخوابد. به من خوش آمد گفت. گوئي مي دانست در درون من چه مي گذرد. آهسته شروع به صحبت کرديم تا کسي بيدار نشود. در اين لحظه متوجه صداي پايي شدم که از پله ها پايين مي آمد و ناگهان خود را در برابر شهيد بنت الهدي ديدم که به نظر مي رسيد خواب بوده و بيدار شده است. در آن لحظه خجالت کشيدم که باعث مزاحمت براي او شدم، اما او تأکيد کرد که نه تنها ناراحت نشده، بلکه از آمدن من خوشحال هم هست. بعد از آن، موضوعي را که به خاطرش در آن وقت شب به آنجا رفته بودم، مطرح کردم.

آخرين ملاقات
 

آخرين ملاقات من با شهيد بنت الهدي، پيش از آنکه همچون جدشان در شعب ابي طالب در محاصره قرار گيرند، صورت گرفت. اين ديدار چند ماه پس از جدايي از همديگر به وقوع پيوست. من در فاصله اين چند ماه، عهده دار مأموريتي در شهر ديگري بودم و او خود از آن اطلاع داشت. وقتي خبر بازداشت سيد شهيد و موضعگيري بنت الهدي در جريان آن بازداشت به ما رسيد؛ صبحگاهان به اتفاق يکي از زنان مجاهد از آن شهر خارج شدم تا به ديدن بنت الهدي بروم. البته ما پيش بيني مي کرديم که از سوي جنايتکاران رژيم که بيت شامخ صدر را منبع خطري عليه کيان خود مي پنداشتند، اذيت و آزار و تهديدي متوجه ما شود.

حتي راننده ماشيني که آن را کرايه کرده بوديم و از دوستداران شهيد صدر بود، موقع سوار شدن به ما گفت: «آيا وصيت نامه تان را نوشته ايد؟» پس از رسيدن به شهر نجف، به خاطر بي صبري ام، سريعاً از يکي مغازه هاي خواربارفروشي مجاور به نام آقاي... از آخرين وضعيت آنجا پرسيدم. صاحب مغازه با ترس و يواشکي گفت: «ديروز بحمدالله سيد آزاد شد.» پس از آن به منزل سيد شهيد رفتيم. بنت الهدي و مادرش در آنجا بودند و ملاقاتي پر محبت و عاطفه و اشتياق صورت گرفت.

آن شهيده بسياري از اتفاقات و ماجراهايي را بعدها براي آنها پيش آمد، پيش بيني مي کرد و عباراتي با اين مضامين را برايم اظهار داشت، «ما بايد عزممان را براي آينده جزم کنيم و مصائب را به جان بخريم و تحمل کنيم و بايستي انتظار اتفاق غيرمنتظره را داشته باشيم. من فکر نمي کنم اينها از سر ما دست بردارند.» او آنگاه حوادث پيش آمده براي برادرش سيد شهيد صدر را به هنگام بازداشت و خارج شدنش از منزل و سخنراني اش در جمع مزدوران ستم پيشه برايم تشريح کرد و گفت که او به خانه باز نمي گشت تا آن که برارش به او دستور داد برگردد و او چنين کرد، در حالي که جلادان حاضر به خاطر شرمندگي از اقدام پستشان سرشان را پايين انداخته بودند. دوست همراهم اين افتخار را هم پيدا کرديم که به اتفاق بنت الهدي و مادرش خدمت شهيد صدر برسيم. او با اخلاق کريمانه و تعامل و احترام پسنديده اش با ما و با سخناني که بيان فرمود، روح و جانمان را سيراب کرد، به گونه اي که به عنوان بهترين رويداد و خاطره در ذهنمان نقش بست. او همچنين به هنگام ورود ما و موقع خداحافظي، به احترام ما از جاي برخاست تا با ادب سرشار و خصائص والايش، جايگاه زن در اسلام و اهميت احترام و تکريمي را که او براي زن و نقش آن در زندگي و جايگاهش در اجتماع قائل است، به نمايش بگذارد. اين تکريم و احترام در قسمت هايي از صحبت هاي وي با ما درباره نقش زنان مسلمان عراقي بر ضد طاغوت هاي بغداد و وظايف آنان در اين روند جهادي، به خوبي آشکار بود.

به من گفت، «از تو انتظار مي رود که درباره زنان معتقد و متعهد در عراق بنويسي،» آن خواهري که همراه من بود، از ديدار با بنت الهدي و با برادرش سيد شهيد، شگفت زده شده بود و آن روز را روزي تاريخي در عمرش تلقي مي کرد، چون مهم ترين رويداد را شاهد بود. او همچنين از سخنان بنت الهدي و موضع گيري هايش بر ضد طاغوت ها، مهم ترين زاد و توشه اي را که براي يک زن متعهد تلاشگر و فداکار در راه خدا لازم است، با خود برگرفت.

از جمله ويژگي هاي برجسته او، رازداري شديد نسبت به فعاليت هاي و مسائل مربوطه بود. او زبان خود را به دقت کنترل مي کرد تا مبادا از مسائلي که به زيان حرکت جهادي او و يا فعاليت هاي برادرش سيد صدر بود، صحبتي به ميان بيايد. او در اين زمينه و در اين مسائل، صندوق قفل شده اي بود که فقط در مواضع ضروري و در نزد دوستان مورد اعتماد خود با احتياط فراوان باز مي شد. طبيعت انسان به گونه اي است که در گفت و گو با ديگران، گاهي دچار حالاتي مي شود که به بخشي يا بسياري از خصوصيات خود اشاره مي کند و يا برخي شرايط وادارش مي کند که مسائل خاصي را که نبايد هيچگاه بيان کند، بر زبان آورد و يا گاهي دچار غفلت و يا سادگي و با ديگران مأنوس مي شود و همچون خواص با آنان برخورد مي کند و درباره آنها هيچ احتياطي را مراعات نمي کند؛ اما بنت الهدي، آن زن پرورش يافته با آموزه هاي اسلام و در مدرسه فضايل متعالي، در طي مدتي که با او معاشرت داشتم، در نهايت احتياط و هوشياري بود، گوئي اين سخن خداوند را که «خذوا حذرکم» احتياط کنيد و آماده باشيد [نساء /71] را نصب العين خود قرار داده بود. او مي دانست که اسرار مربوط به برادرش توسط عناصر جاسوسي بعثي شديداً پيگيري و رصد مي شوند و لذا بنا به حکمت و بصيرت خود، نهايت استقامت و پايداري و احتياط و هوشياري را به خرج مي داد.

برخي از زناني که به حضور بنت الهدي مي رسيدند و او را زياد آنها را نمي شناخت، سؤالات مشکوکي مي پرسيدند و از موضوعات و کارهاي خاصي سئوال و يا سعي مي کردند از لا به لاي صحبت هايي که در جلسه رد و بدل مي شدند، به حقايقي دست پيدا کنند، ولي همه آنها با ديوار آهنين بزرگي از رازداري مواجه مي شدند و تمام تلاش هايشان براي نفوذ و کسب اطلاعات به بن بست مي رسيد. شايد اين گونه تلاش هاي موذيانه در برابر من يا امثال من مشاهده و انجام نشده باشد، اما در برابر آن شهيده قطعاً صورت مي گرفت و رژيم توسط برخي از زنان مزدور خود در خانه، خيابان، ماشين، مدرسه و يا هر جاي ديگري که ملاقات و گفت و گويي با او صورت مي گرفت، دست به اين گونه تلاش ها مي زد. اما در همه اين حالات، او صخره مقاومي بود که تمام نقشه ها و خدعه ها و نفوذي ها را با شکست مواجه مي کرد. او هميشه ما را به مخفي کاري و احتياط و هوشياري فرا مي خواند و ما را از کساني که از آنها خوشمان نمي آمد و در ظاهر هم ممکن بود. چهره اي موجه داشته باشند، بر حذر مي داشت.

از جلمه خاطرات من در اين مورد، زني بود که به طور مداوم به خانه شهيد صدر مي آمد و مي کوشيد خدمتي براي آنان انجام دهد. ما حتي يک لحظه درباره اين زن ترديد به خود راه نميداديم و احترامش مي کرديم و به او اطمينان داشتيم. يک بار من نياز به رفتن به بيمارستان پيدا کردم و لازم بود کسي مرا همراهي کند. اين زن آمادگي خود را براي اين کار اعلام کرد و من هم خيلي خوشحال شدم، اما با دستور بنت الهدي مواجه شدم که مرا از همراهي با آن زن بر حذر داشت. من در حالي که خيلي از اين کار او شگفت زده شده بودم، لاجرم پذيرفتم.

روزها گذشتند و پرده از چهره آن زن کنار رفت و ماهيت او براي ما برملا شد و فهميديم که او از جمله کساني بود که با رژيم همکاري داشت و اطلاعاتي از ترددکنندگان به خانه شهيد صدر به آن مي داد.

استفاده بهينه از وقت براي کارهاي مهم
 

ما در فواصل زماني دور جلساتي را برپا مي کرديم و هر بار جلسه در خانه يکي از خواهران برگزار مي شد. به طور طبيعي ميزبان جلسه آمادگي هاي لازم را از قبل پيش بيني مي کرد و بر حسب سليقه و نگاهش به جلسه، وسايل پذيرايي از بانوان شرکت کننده را نيز مهيا مي ساخت. يک بار جلسه در خانه خواهر... برپا شده بود. او از آن خانم هايي بود که بسيار شيفته بنت الهدي بود و نصايح و توصيه هاي او را به گوش جان مي خريد.

تدارک و پذيرايي او از حاضرين در حد متوسط بود. در اثناي جلسه و هنگامي که داشت از مهمانان پذيرايي مي کرد، شهيده بنت الهدي با همان روش هميشگي اش، يعني با تبسم و نرمي گفتار و ملايمت رو به آن خانم کرد و گفت، «اي کاش اين وقتي را که براي تهيه ساندويچ و کيک و چاي گذاشته اي، فقط براي تهيه شربت و شوکولات مي گذاشتي و بقيه وقت ارزشمند خود را براي تهيه موضوعي مفيد صرف و آن را براي حاضران مطرح مي کردي تا وقتشان هدر نشود و موقع بازگشت به خانه هايشان با دست هاي پر و سودمند باز مي گشتند.»

بنت الهدي با اين عبارات و با اين رفتار، درس بزرگ و موعظه موفقي را درباره نحوه تشکيل جلسات و جشن هاي سودمند و پربار که مورد حمايت خدا باشد و در آن ياد خدا و اعمال صالح و نظرسنجي و توصيه همديگر به حق و به صبر برقرار باشد، به ما مي داد. تمام وقت او صرف کارهاي سودمند و امور مفيد مي شد و مي کوشيد وقت خود را با کارهاي مهم و مسائل بزرگ و با ارزش و با تحصيل علم و تنوير عقول پر کند و البته اين مواظبت از وقت همراه با شيفتگي خاصي به کسب معرفت بود. او حتي در آشپزخانه، کتاب و دفتر با خود داشت و در آنجا هم از مطالعه و نوشتن دست برنمي داشت و نمي گذاشت يک دقيقه وقتش به هدر رود. مي توان گفت تمام وقت و فعاليت او در عبادت صادقانه، ياد خدا، تحصيل علم، گسترش هدايت و معرفت و تلاش فراوان براي انجام فريضه امر به معروف و نهي از منکر و جهاد شايسته در راه خدا و در يک کلام به جان خريدن تمام سختي ها و مشقت ها به خاطر آرماني مقدس که همان آرمان اسلام بود، صرف مي شد. خدايش بيامرزد.
 

منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره /ج 27

درآمد
 

«ام تقي الموسوي از شاگردان و دوستان نزديک مرحومه بنت الهدي است که سال ها افتخار مجاورت و دوستي با ايشان را در کارنامه خود دارد و آنچه راوي در اين مقاله آورده، تنها بخشي از آن خاطرات و گفتني هاست.»

زندگي شهيده بنت الهدي در بردارنده ويژگي هاي تابناک و درخشاني بود؛ زيرا او عالمي جليل القدر و اديبي فاضل بود که در آغوش دو برادر دانشمند و مادري وارسته و با بصيرت رشد و پرورش يافت. تربيت هاي شايسته و الگومدارانه اين سه بزرگوار باعث شد که او سرآمد زنان مسلمان و متعهد و چراغ روشني بخشي در شب هاي تار گمگشتگان در بيراهه هاي گمراهي و ناداني و انحراف باشد. او انگيزه پذيرش و توانايي فراگيري تمامي رهنمودها، توصيه ها، درس ها و سخنراني هايي را که براي ساخته شدن او براي آينده اي خطير به وي تعليم داده مي شد، داشت. به ياد دارم دکتر بنت الهدي الشاطي مصري در سفر خود به نجف اشرف با وي ملاقات کرد و از او پرسيد، «از کدام دانشکده فارغ التحصيل شده اي؟» بنت الهدي با تبسمي مليح گفت، «من فارغ التحصيل مدرسه خانه مان هستم.» خانم دکتر از اين پاسخ غافلگيرکننده بنت الهدي شگفت زده شد، چون انتظار شنيدن چنين جوابي را نداشت. شگفتني او از اين بود که خود را در برابر انديشمندي مسلمان مي ديد که در هيچ مدرسه و دانشگاهي درس نخوانده بود.

دغدغه ديني و فعاليت جهادي زود هنگام
 

در سنين پايين که معمولاً دختر بچه ها فکر و خيالي جز سرگرم شدن به بازي هاي کودکانه ندارند، او که به سان غنچه اي تازه شکفته در زندگي بود؛ از اين گونه کارهاي کوچک و بيهوده و بي ارزش دوري مي کرد.

گوئي که در همان کودکي حکمت و دانش به او الهام شده بود.«و من يؤت الحکمه فقد اوتي خير کثير» و به هر کس دانش داده شده، خير فراواني داده شده است. بقره (269) جالب اينکه مادر اين دختربچه خردمند، وقتي عروسک کوچکي به او مي دهد تا خود را با آن سرگرم سازد و همچون همسن و سالانش با آن بازي کند، با تعجب مشاهده مي کند که دخترک واکنش سردي درباره عروسک نشان مي دهد، گوئي مي خواست به مادر بگويد از اينکه او را همچون ديگر کودکان، يک دختربچه به حساب مي آورند ناخرسند است. او از همان کودکي و رشد، قلبي بزرگ و ژرف و برخوردار از حکمت و دانش داشت و به مسائل بزرگ و موضوعات ارزشمند آشنائي داشت.

او عروسک را خراب کرد تا ثابت کند که ذهن او فراتر از مسائل کوچک و بچگانه است. اين رفتار، علاقه و مباهات مادر را به شخصيت بزرگ کودکش بيشتر کرد.

بنت الهدي در آغازين سال هاي فعاليت جهادي اش و در آن سن و سال پايين، عهده دار تهيه يک روزنامه ديواري با مضامين اسلامي و فرهنگي مفيد بود. وي اين نشريه را به دست کساني مي رساند که احساس مي کرد براي آنها مفيد و ضروري خواهد بود. بدين گونه «آمنه صدر»، آن دختربچه اي که در سايه علم و جهاد و دغدغه هاي ديني پرورش يافته بود. در عنفوان سال هاي اوليه زندگي، گام هاي نخست فعاليت و تلاشي مقدس را برداشت و با در دست گرفتن پرچم اسلام در حد توان و تلاش خود با بصيرتي که از آغاز همراه او بود و آن را از خانواده به ارث برده و از طريق شير مادر از آن سيراب شده و از مائده خاندان صدر تغذيه کرده بود، دعوت و تبليغ به سوي راه خدا را سرلوحه کار خويش قرار داد.

بنت الهدي و مکتب شهيد صدر
 

شهيده بنت الهدي شناخت گسترده اي از مکتب شهيد صدر و انديشه ها و نگرش ها و ديدگاه هاي فکري و استدلالي او در زمينه اصلاحات و هدايتگري داشت که اين شناخت و آگاهي در آخرين کتاب هايش نسبت به کتاب هاي قبلي که گوياي برجستگي علمي و محققانه اوست، به خوبي متجلي و آشکار است، از جمله در کتاب «امرأتان و رجاً» (سرنوشت دو دختر) و «الباحثه عن الحقيقه» (جستجوگر حقيقت).

درک آگاهانه از تاريخ
 

تحقيق و بررسي مسائل تاريخ اسلام در کتاب او، «امرأه مع النبي في حياته و شريعته» (زن در زندگي و آيين پيامبر) به وضوح نمايان است. مطالب اين کتاب بيانگر آن است که بنت الهدي اطلاع وسيعي از تاريخ اسلام داشته است و خواننده پي مي برد که چگونه او با آگاهي و اقناع گري و اقتدار به کتاب خانم دکتر بنت الشاطي به نام (دختران پيامبر) پاسخ مي دهد و با يک بررسي تحقيقي دقيق و مباحثه علمي و تخصصي ثابت مي کند که پيامبر فقط يک دختر داشت و او فاطمه (سلام الله علیها) بود و بس.

بنت الهدي اديبي خلاق
 

شهيده بنت الهدي حس ادبي بالايي داشت و ذوق سرشار و روح شاعرانه بي نظير و تخيلي گسترده برخوردار بود که اين ويژگي ها در نوشته ها و کتاب هاي اسلامي هدفمند او به خوبي هويداست. شيوه داستان پردازي او، بهترين راهکار براي آشنا کردن زنان با مسئوليت هاي خود بود. به خصوص در آن مقطع زماني که عرصه ادبي عرصه تاخت و تاز دشمنان اسلام بود که در صدد سوء استفاده از اين ميدان براي رسيدن به اهدف پليد خود بودند.

بنت الهدي اهميت اين عرصه و تأثير آن در خدمت به اسلام را به خوبي درک کرد. او به چشم خود مي ديد که کفرپيشگان و منحرفين از طريق ادب، شعر و داستان و رمان بي محتوا و مملو از مضامين غيراخلاقي و فرومايه، در زندگي اجتماعي مردم نفوذ کرده و به کمک شياطين انسي و جني با شيوه هاي اغواگرايانه و فريبکارانه و جذاب مردم به باتلاق رذايل، هر کاري که بخواهند انجام مي دهند. در اثر اين نفوذ، کتابخانه ها پر شدند از اين گونه مطالب و کتاب هاي سخيف و فرومايه و دختران جوان سرگشته که به دنبال يافتن کتاب براي مطالعه بودند؛ جز اين گونه کتاب ها، چيز ديگري در دسترس نداشتند و ذوق و توانايي شان هم در حدي نبود که بتوانند از کتابهاي علما و انديشمندان مسلمان بهره ببرند، چون اين گونه کتاب ها به شيوه اي دشوار نوشته شده و براي اين سنين جذابيت نداشت؛ پس بايد اين خلأ فکري و فرهنگي، يعني خلأ استفاده از ادبيات اسلامي هدفمند که بتواند جوانان را در خدمت آرماني اسلامي قرار دهد، پر مي شد. به فرموده علامه شرف الدين، «هدايت گسترده نمي يابد مگر از همان جايي که گمراهي گسترش يافت.»، از اين رو مرحومه بنت الهدي اقدام به نوشتن داستان هاي هدفمند با اسلوبي جذاب و شفاف کرد و به گونه اي زيبا و خواندني که خواننده را با ذوق و شوق تا آخر با خود همراه مي کند، به طرح مسائل اخلاقي در جامعه پرداخت. اين روش در کتاب «الفضيله تنصر» (فضيلت پيروز است)، به خوبي مشهود است. او در اين اثر توانسته است از بعد عاطفي به درون زن نفود کند و با برانگيختن احساسات فضيلت گرايانه و خيرخواهانه، هدف مورد نظر را تحقق ببخشد. او با اسلوب زيباي ادبي به بررسي اشتباهات اجتماعي و آداب و رسوم و سنت هاي غلط رايج در جامعه مي پردازد و آسيب ها و ضررهاي آنها را گاهي به شکل فکاهي و هيجاني و گاه ديگر به شکل عاطفي و غمبار تبيين مي کند. خواننده اين روش را در کتاب هاي داستاني، «الخاله الضائعه» (خاله گمشده) و «ليتني لکنت اعلم» (اي کاش مي دانستم) به عينه مي يابد.

البته بايد گفت داستان هاي بنت الهدي براي زنان غيرمذهبي هم جذابيت داشت. زيرا در اين داستان ها در نماي اوليه آن، به طور صريح از تاريخ اسلام يا ايمان و تقواي مردان و زنان باايمان سخني گفته نمي شد، بلکه صرفاً داستان هائي بودند درباره واقعيت هاي روزمره زندگي اجتماعي و مشکلات، موانع و سختي ها و رنج هائي که جامعه در آنها غرق شده بود.

بعد اخلاقي بنت الهدي
 

ويژگي بارز ديگري که زندگي علمي مجاهد شهيد بنت الهدي را همچون خورشيدي درخشان کرده و او و اهداف والايش را در دل ها جاي داده و موجب تأثير عميق و مشهودي شده بود. اطلاعات گسترده او از علم اخلاق بوده؛ علمي که با آن تکامل يافت و با نورانيت آن، توانست ديگران را نيز تکامل بخشد. اين ويژگي در حيات وي از اهميت به سزايي برخوردار بود. او به عنوان يک زن مؤمن و متعهد و پيشتاز و هدايتگر و آموزنده، نيازمند چنين علمي بود. او آگاهي کاملي از اين علم داشت و خود را وقف اين امر مهم کرده بود؛ آن گونه که پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» (من مبعوث شده ام تا اخلاق نيکو را کامل کنم).

دغدغه بنت الهدي اين بود که اخلاق را در شخصيت زن مسلمان که بدخواهان و دشمنان، او را بازيچه هوس هاي خود قرار داده و از راه راست منحرف کرده و به سوي بيراهه هاي نامعلوم و پيچيده و ناهموار کشيده بودند، تقويت کند، لذا بيشتر کتاب ها و سخنراني هاي او روي اين موضوع متمرکز بودند. از آن جا که سخنش بر آمده از دل و در کمال صداقت و اخلاص بود. تأثيرگذار و دگرگون ساز بود و با اين روش توانست نيمي از زنان مؤمن مسلمان را در تمام سطوح تربيت کند و پرورش دهد. از جمله خصلت هاي بارز وي، تواضع و فروتني بود که هم نزد خدا و هم نزد مردم به او قدر و عظمت بخشيده و باعث محبوبيت عظيم وي در دل هاي زناني که او را از نزديک مي شناختند، شده بود. خوش رويي سحرانگيز او ياريگر وي در برابر دشمنان بود و با آن مي توانست زنان مخالف و معاند خود را نيز جذب و دل هاي دوستداران و ارادتمندانش را شديداً به سوي خويشتن جلب کند. او در عين برخورداري از اين خوشرويي جذاب، با هيبت و باوقار بود. هيبت او يادآور هيبت خوش اميرالمؤمنين بود. اين هيبت همان هيبت ايمان بود که خداوند، آن را به بندگان مجاهد و مخلص خود مي بخشد و خود وعده کرده است که بندگان جهادگر در راهش را به راه هاي توفيق هدايت کند: «الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله مع المحسنين » [عنکبوت /69]

برجستگي او به آرامش و نحوه سخن گفتن و وقار و شيوه بيان و نگاه کردن او بود که با لطف و مهرباني نگاه هايش را بين حاضران در جلسه تقسيم مي کرد، به طوري که اگر ديگران را نمي شناخت، آنان او را مي شناختند و به راستي مصداق آيه، «سيماهم في وجوهم» (نشانه شان از چهره هايشان پيداست) [فتح /29] بود. نکته عجيب در مورد بنت الهدي اين که او با تمام قشرهاي جامعه نشست و برخاست داشت و در صدد حل مشکلات همگان بود که اين امر، کاري بسيار دشوار است. او گاهي با زنان دانشگاهي همنشين مي شد، گاهي با زنان بي سواد همراهي مي کرد. زماني با زنان ثروتمند مجالست داشت و هنگامي ديگر با زنان فقير. گاهي با دختران و گاهي با پيرزنان همنفس مي شد و کلاً با هر قشر و طبقه اي همراهي مي کرد و با هدايت و راهنمايي هاي خود، به آنان شناخت و معرفت و نصيحت و توصيه ارائه مي داد. او با هر کس به اندازه سطح فکر و عقل و بينش وي صحبت مي کرد. حاصل اين رفتار اين بود که آن زنان با هر گونه سطح فکر و طبقه اجتماعي که داشتند، شديداً شيفته و علاقمند او مي شدند و او را بسيار دوست مي داشتند. آنان هيچ نشانه اي از اين ذهنيت رايج آن زمان درباره زنان مذهبي و متعهد که آنها را خانه نشين و ملتزم به نماز و سجاده و بي اختيار و اسير دست مردان تصور و معرفي مي کرد، در بنت الهدي نمي ديدند.

بنت الهدي
 

تنها نگراني و دغدغه اي که بنت الهدي را به خود مشغول مي کرد. دغدغه اي مقدس به نام دغدغه دين بود. او از تمام ناراحتي ها و نگراني هاي زندگي دنيايي دست شسته بود، گويا همچون جدش علي (ع) به دنيا گفته بود، «اي دنيا از من دور شو،» او هيچ گاه به خود و به مسائل عادي که براي دختران شهر و ديارش جزو کارها و مسائل اساسي و مهم به شمار مي رفتند، از جمله مسئله ازدواج، تشکيل خانواده و رسيدن به آرامش و امرار معاش، داشتن همسري مطلوب، توجه به آينده و بهره مندي از زندگي دنيوي فکر نمي کرد.

در زندگي او تنها امر حائز اهميت، مسئله عقيده و دين بود و مسائل ديگر براي او حاشيه اي و در خدمت مسئله اول بودند. به عنوان مثال به مسئله لباس اشاره مي کنم. آن مرحومه مي کوشيد به گونه اي لباس بپوشد که در محافل زنان متمکن که در نجف و يا بغداد ملاقاتشان مي کرد. مقبوليت داشته باشد. فلسفه اين اقدام او آن طور که خود وي تبيين مي کرد اين بود که با لباس پوشيدن مناسب، بسياري از زنان را جذب و تصويري مثبت از زنان مؤمنه را در اذهان آن دسته از زناني ايجاد مي کرد که خوش پوشي را نمادي از فرهنگ و ذوق و همسوئي با زمانه و همراهي با تمدن و همقدمي با روح زمان مي دانستند و فکر مي کردند که دختران و زنان مذهبي، امل و عقب مانده هستند و حتي در لباس پوشيدن، ذوق و سليقه زنانه و آگاهي و درکي از روح تمدن و مدنييت پيشرفته اي که هر روز چيز جديدي را به دنيا عرضه مي کند، ندارند. بنت الهدي دريافت که اين وسيله (شيک پوشي و توجه به نوع لباس) از جمله راه ها و ابزارهايي است که مي تواند به هدف مقدس او کمک کند، لذا به سمت آن رفت، اما نه از روي علاقه و شيفتگي به آن، بلکه به نيت اينکه اين حرکت را زمينه و پيش درآمدي براي ادي تکليف بزرگش که همانا رساندن پيام و رسالت خدا به ذهن و گوش ديگر دختران و زنان بود؛ قرار دهد و بنابراين، زماني که انجام اينگونه اقدامات منتفي شد، او به همان طبيعت زاهدانه و بي اعتنايي به زخارف و تجملات دنيا باز مي گشت و از آن به بعد، او را در ساده ترين لباس ها مي بينيم و مشاهده مي کنيم که به زنان مذهبي که نقش و مسئوليتي مانند او بر عهده ندارند و فعاليت هاي تبليغي و ارشادي هم انجام نمي دهند، توصيه مي کند که از دنيا رويگردان باشند. او به آنان توضيح مي دهد علت شيک پوشي اش در برابر آن دسته از زنان متمکن و مرفه چه بوده و اينکه با اين کار قصد داشته دل هايشان را به دست آورد و بر آنان که اين نوع پوشش را از ويژگي هاي يک زن پيشرفته و متمدن مي دانستند، تأثيرگذار باشد.
 

منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 27